Legitimiteit in het wild: Naast inwoners staan begint met fysiek naast elkaar staan

In ‘Legitimiteit in het wild’ werkt onderzoeker Talitha Koopmans een inzicht uit dat zij heeft opgedaan in haar
zoektocht naar goede voorbeelden van een legitieme overheid. Deze week is het inzicht: naast de inwoner staan begint met je fysiek te begeven in hun leefomgeving.

Geregeld klinkt de opmerking dat de Nederlandse overheid en gemeenten meer náást de inwoner moeten staan. Of het nu een belofte is die een coalitie van de gemeente uitspreekt, een middel is tot bestaanszekerheid voor inwoners, of het vertrekpunt is om het vertrouwen van Groningers in de overheid te herstellen; bestuurders en ambtenaren moeten iets met dat ‘naast de inwoner staan’. De grote vraag: Hoe kunnen zij hier goed invulling aan geven?

‘Naast de inwoner staan’ in perspectief

Om deze vraag te kunnen beantwoorden, is het belangrijk om in de theoretische achtergrond van dit fenomeen te duiken. De opkomst van het ‘naast de inwoner staan’ is ontstaan vanuit een radicale verandering in het beeld dat de overheid heeft van haar inwoners. Decennialang zijn overheden ervan uitgegaan dat de inwoner een homo economicus is, een berekenend wezen die rationeel beslissingen maakt die vooral zichzelf ten goede komen. Dit beeld schetst de inwoner als opportunist, terwijl de overheid hem of haar controleert op misbruik. De grondhouding van de overheid richting haar inwoners lijkt er een te zijn van wantrouwen.

Verschillende onderzoeken en denkers claimen dat dit mensbeeld niet klopt. Bij inwoners spelen vaak emotionele behoeften een rol: behoeften die niet te vangen zijn in rationele beslissingen. Bovendien gaan de keuzes van inwoners vaak verder dan de belangen van het individu.

Het ‘naast de inwoner staan’ blijkt hiermee te gaan over het erkennen van de complexiteit van inwoners – dat zij niet alleen rationele keuzes maken, maar veeleer op basis van waarden en emoties – en hoe belangrijk het betrekken van inwoners is om publieke waarden te realiseren. We hebben het hier over een overheid die handelt vanuit vertrouwen in haar inwoners, en vanuit de wens zich met de inwoners te verbinden.

Fysiek naast de inwoner in Schagen en Chillicothe, Ohio

Toch blijft dit een beetje abstract. Hoe kun je in de praktijk ‘naast de inwoner staan’ en hoe begin je met handelen vanuit vertrouwen? Ik beschrijf hierna twee voorbeelden van hoe een overheid naast haar inwoners is gaan staan: de dienstverlening in gemeente Schagen en het openbaar vervoer in gemeente Chillicothe, Ohio.

Gemeente Schagen

In de gemeente Schagen was de situatie als volgt: de gemeente hecht veel waarde aan het geluk van haar inwoners, maar uit burgerpeilingen blijkt dat inwoners helemaal niet zo blij zijn met de gemeente. Een 6.7 voor de dienstverlening is een mager cijfer als je claimt je inwoners gelukkig te willen maken. Uit de peilingen blijkt dat inwoners er niet op kunnen vertrouwen dat de gemeente naar hen luistert. Dit moet anders, zo stelt onder andere de gemeenteraad van Schagen. In plaats van een inspraak- of reflectieavond waarbij het afwachten is óf er mensen komen, zoekt het projectteam Dienstverlening actief indieners van klachten op. Niet op een tijdstip dat de gemeenteambtenaren past maar op een moment en locatie passend voor de inwoners. De mensen uit dit team spreken af met inwoners in een café in de stad, of bij hen thuis. De gemeente begeeft zich hiermee letterlijk in de leefwereld van haar inwoners. Dit is beginnen vanuit vertrouwen: vertrouwen in de meerwaarde van het perspectief van inwoners en de moeite willen doen om je als gemeente in hun leefwereld te begeven. Door fysiek naar inwoners toe te gaan, verlaagt de gemeente de drempel tot contact, toont de gemeente bereidheid om te luisteren en haalt zo meer kennis en ervaringen op.

Gemeente Chillicothe, Ohio

In Chillicothe gebeurt iets soortgelijks. Chillicothe heeft een bus die op veel plekken in het dorp komt, maar weinig inwoners maken gebruik van de bus. Hier wil de gemeente Chillicothe verandering in brengen. Een team vormt zich en gaat de opgave aan. Zij denken al te weten wat moet gebeuren: inwoners zullen wel van de vaste buslijn af willen en de bus alleen op oproep willen laten rijden. Immers, inwoners zouden het wel aangeven als zij hier anders over denken, toch? Slechts enkele inwoners komen opdagen bij het spreekuur van de burgemeester.

Naar aanleiding van een innovatietraject dat de burgemeester heeft gevolgd, leert zij dat de gemeente actief inwoners moet betrekken in plaats van passief. De gemeente moet in haar handelen meer vertrekken vanuit het perspectief van inwoners. Daarom trekken de burgemeester en enkele collega’s erop uit.

Meerdere dagen zitten ze in de bus en praten ze met reizigers over het openbaar vervoer en wat zij graag anders zouden zien. Daarnaast organiseert de gemeente buurtbijeenkomsten op verschillende plekken in het dorp. Tegen alle verwachtingen in willen de inwoners dat de buslijn blijft en dat slechts kleine dingen worden aangepast, zoals een assistentieknop in de bus. Door deze actieve benadering heeft de gemeente 400 reizigers kunnen spreken. Naast kwantiteit, valt er ook wat te zeggen over de kwaliteit: Als je je begeeft in de leefwereld van inwoners, zul je eerder direct betrokkenen spreken, relevante informatie ophalen, en dus voor de belanghebbenden relevant handelen. Dat is een menselijke, verbindende en effectieve werkwijze om als gemeente het belang van de waarde van het perspectief van inwoners te waarderen en hanteren.

Fysiek naast de inwoner staan

In dit artikel heb ik beschreven dat naast de inwoner staan begint met je fysiek begeven in de leefomgeving van inwoners. Wat zouden manieren kunnen zijn waarop jij een actieve houding kan aannemen in het contact met inwoners? Stap uit de systeemwereld van de overheid en begeef je in de daadwerkelijke leefwereld van je inwoners. Niet alleen jij zult iets leren en kunnen gebruiken, ook de inwoners zullen zich verwonderen en vervolgens waarderen dat jij je naar hen hebt gericht.